Νέος Ερμής ο Λόγιος, τεύχος 9

ΝΕΟΣ ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ

τεύχος ^9ο

(Ιανουάριος – Απρίλιος 2012)

Μουσική παιδεία και δημιουργία στη σημερινή Ελλάδα: Καημοί Παράλληλοι

Εισαγωγικό Σημείωμα

Στο 9ο τεύχος του ν. Λόγιου Ερμή ο μεταφραστής Στράτος Μεϊντανόπουλος, με αφετηρία τον Καρλ Μανχάϊμ, διερευνά τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία σε κρίση. «Κατά την περίοδο της ανοργάνωτης ανασφάλειας, ο φυσιολογικός άνθρωπος, θέτει στόχους–υποκατάστατα και ικανοποιείται με χειρονομίες και σύμβολα». «Στην Ελλάδα, το “κίνημα των αγανακτισμένων” δεν οδήγησε π.χ. σε κάποια αναδιάταξη του κομματοκρατικού συστήματος ή σε κάποια ριζική κοινωνική αλλαγή: Η εποχή της ανοικοδόμησης δεν έχει ακόμα  ξεκινήσει.»
Ο φιλόλογος Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, αναφέρεται στην «ἄμεση χρησιμότητα τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν», τονίζοντας πως είναι καιρός «νὰ ἀρχίσει μιὰ ἀντίσταση στὴ σημερινὴ συνεχὴ ἁπλοποίηση, διευκόλυνση καὶ ἰσοπέδωση τῶν σπουδῶν, ποὺ σὲ τελευταία ἀνάλυση ἁπλῶς ἀντιστοιχεῖ στὴν ἐπιδίωξη τοῦ ἄμεσου κέρδους, μόνης “φιλοσοφίας” τῆς ἐποχῆς μας».
Ο φιλόλογος Μάριος Παν. Αθανασόπουλος, μας εισάγει σε μια ακόμα δραματική σελίδα της ιστορίας μας. Στη «Χορηγόσκαλα, το “Ζάλογγο της Μεσσηνίας”», το 1826, πάνω από είκοσι γυναίκες, προτίμησαν να βρουν τραγικό θανατο παρά να πέσουν στα χέρια των Αιγυπτίων του Ιμπραήμ, «σε πείσμα των αποδομητών της νεώτερης ιστορίας μας.»
Ο δρ. φιλοσοφίας Φώτης Σχοινάς, στη μελέτη «Αἰσχύλος καί Δημοκρατία», διερευνά τη σχέση του δραματικού συγγραφέα με την Αθηναϊκή δημοκρατία, μέσα από την ανάλυση των τραγωδιών του: «Ὁ Αἰσχύλος ἔζησε, ἔδρασε καί δημιούργησε τίς τραγωδίες κατά τά χρόνια στά ὁποῖα ἡ Ἀθηναϊκή Δημοκρατία ἐγκαθιδρύθηκε, στερεώθηκε, διευρύνθηκε καί ὁλοκληρώθηκε,» αλλά «οἱ Ἀθηναῖοι δέν διδάχτηκαν ἀπό τή σοφή παραίνεση τοῦ Αἰσχύλου στόν Ἀγαμέμνονα στίχ. 472: “μήτ᾿ εἴην πτολιπόρθης” (“ποτέ νά μή γινόμουν πορθητής στίς πόλεις”). Δέν ἔμαθαν, ὅπως καί οἱ Πέρσες, τήν σοφία τοῦ μηδὲν ἄγαν. [  ] Ἤσκησαν μιά ἡγεμονική πολιτική πού ὑπερέβη τό μέτρο, ἔφθασε στήν ὕβριν καί ἐπακολούθησε ἡ ἄτη, ἡ καταστροφή» .
Ο Γιώργος Καραμπελιάς στην «Εποχή του μετανθρώπου», πραγματεύεται τη μετάβαση από τον εγελιανό και μαρξιστικό μεσσιανισμό στον Θεό της τεχνολογίας, που υπόσχεται την κατασκευή ενός νέου υποκειμένου που θα υποκαταστήσει τον άνθρωπο! Πράγματι, για πρώτη φορά, γίνεται επιστημονικά και τεχνολογικά εφικτή η δυνατότητα μιας τεχνητής αλλοίωσης του ανθρωπίνου είδους, ή μιας μετεξέλιξης των μηχανικών συστημάτων προς την κατεύθυνση οιονεί ανθρωπίνων λειτουργιών, ή και τα δύο ταυτοχρόνως, σε μια «συνεπαφή» ανθρώπου και μηχανής: «Oι συγκρούσεις και οι αντιπαραθέσεις της χιλιετίας στην οποία έχουμε ήδη εισέλθει θα έχουν ως επίδικο αντικείμενο την κατεύθυνση και τη χρήση της τεχνολογίας. Παραφράζοντας τον Μαρξ, θα μπορούσαμε να πούμε πως η πάλη των τάξεων θα μεταβληθεί σε πάλη για την κατεύθυνση και τη χρήση της τεχνολογίας».
Οι Μίκαελ Γ. Μεχάφφυ και Νίκος Α. Σαλίγκαρος στη μελέτη τους για την «βιολογική βάση των ανθεκτικών πόλεων» διερευνούν την ανάγκη για την τρίτη μεγάλη προσαρμογή στην ιστορία του ανθρώπου μπροστά σε μια κλιματική αλλαγή που οι ίδιοι προκαλέσαμε.  Ο σημερινός τρόπος ζωής και το σημερινό συγκεντρωτικό μοντελο δεν είναι πλέον βιώσιμοι.
Ο εκδότης του περιοδικού L’ Atelier du Roman και συγγραφέας του βιβλίου Ο Παπαδιαμάντης και η Δύση, Λάκης Προγκίδης, στη μελέτη του, «Ο Παπαδιαμάντης και το σχολείο μας», με αφορμή το διήγημα «Υπό την βασιλικήν δρυν», επιχειρεί έναν ευρύτερο αναστοχασμό για την «καλλιεργημένη ψυχή»: «Η πιο τρελή, η πιο εξωπραγματική, η πιο αφύσικη ερωτική φαντασίωση συνυπάρχει ταυτόχρονα με την παρουσία του βασιλιά Δαυΐδ και με το θαύμα του Χριστού. Μπορεί το λογικό και η τρέχουσα ηθική ν’ αρνούνται αυτή τη συγκατοίκηση. Η καλλιεργημένη ψυχή την αγκαλιάζει χωρίς να δυσανασχετεί». «Το σχολείο του κοινωνείν είναι κοινωνία εν λειτουργία. Όταν δεν υπάρχει, η κοινωνία απονεκρώνεται. Γιατί είναι ανήμπορη να εκτρέψει τα άτομα που τη συνθέτουν από τις ναρκισσιστικές επιθυμίες τους και τα καταστροφικά ιδιωτικά συμφέροντά τους.»
Ο διδάκτορας των διεθνων σχέσεων Σωτήρης Δημόπουλος με αφορμή το  έργο του ελληνιστή Αντρέι Αλεξάνδροβιτς Μπιελέτσκυ, δίνει σε αδρές γραμμές το ιστορικό της διαδρομής των Ελληνων της Ουκρανίας και της Κριμαίας: Οι «μελέτες του Μπιελέτσκυ συνιστούν ανεκτίμητο υλικό για τους ερευνητές. Όμως πέρα από την προσφορά που θα έχει η δημοσίευση της εργασίας του στην επιστημονική κοινότητα, ουσιαστική συμβολή θα έχει και στη ελληνική παρουσία στην Ουκρανία, καθώς η διαδικασία της μεταμόρφωσης της ταυτότητας και της αυτοσυνειδησίας των Ελλήνων της Αζοφικής, συνεχίζεται σε ένα εξαιρετικά σύνθετο περιβάλλον».
Ο ιστορικός, ερευνητής του ΕΙΕ, Αντώνης Πάρδος, παρουσιάζει «το ιδεολογικό και πολιτισμικό κρηπίδωμα της κυπριακής Αντίστασης (12ος – 16ος αι.)», απέναντι στους Φράγκους κατακτητές. Η αντίσταση αυτή προσέλαβε όλες τις πιθανές μορφές – εξέγερση εναντίον των ναϊτών το 1192, αντιπαράθεση Ορθοδοξίας και παπισμού, επανάσταση των παροίκων το 1426, πάλη κατά των Ενετών. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τις προτάσεις των Κυπρίων στους Ενετούς, για να αποδεχτούν συμμαχία μαζί τους: «Ελευθερία και αυτοδιοίκηση, ισονομία και δημόσια παιδεία, διαχρονικές αξίες που διατρέχουν και δονούν όλες τις φάσεις της νεοελληνικής συνείδησης».
Ο πολιτικός επιστήμονας Άγγελος Γουνόπουλος στο δοκίμιο «Πώς υπάρχει ο πολιτισμός;» μετά από μια επισκόπηση της μαρξικής συζήτησης για τη σχέση «βάσης και εποικοδομήματος», καταλήγει πως ο πολιτισμός αποτελεί μια ενότητα μεταξύ των δύο – ενώ σύμφωνα με τον Πολάνυι η οικονομία δεν αποσπάται από τον πολιτισμό. Στις αντιλήψεις του Μπρωντέλ και του Τίλλιχ για τη σχέση πολιτισμού και θρησκείας, βλέπει την «αγωνιώδη απόπειρα των ανθρώπων να συσχετίσουν το Είναι με το Γίγνεσθαι», εξάλλου για τον  Φλωρόφσκυ «η Παράδοση σημαίνει όχι απλώς ομοψυχία με το παρελθόν, αλλά και ελευθερία από το παρελθόν».
Ο φιλόλογος Χρίστος Δάλκος  στο άρθρο του «Ἡ πιπίδα, ἡ μπίμπζα, ἡ βίψα καί ἡ δίψα» συνεχίζοντας τον προβληματισμό του για τη σχέση της νεώτερης ελληνικής γλώσσας με μορφές της αρχαίας και της λεγόμενης «προελληνικής», υποστηρίζει πως «οὔτε τήν νέα ἑλληνική μπορεῖς νά μελετήσῃς χωρίς τήν γνώση τῆς ἀρχαίας, οὔτε τήν ἀρχαία νά προσεγγίσῃς εἰς βάθος χωρίς τήν γνώση τῆς νέας ἑλληνικῆς. [ ] Γιά μᾶς τούς Νεοέλληνες ἡ γλωσσική μορφή δέν εἶναι τύπος ἀλλά οὐσία βαθύτατη, ἀναδίφηση τῆς ὁποίας μᾶς φέρνει ἀντιμέτωπους μέ τήν βαθύτατη οὐσία ὄχι ἁπλῶς τοῦ  Ἕλληνα ἀλλά τοῦ ἀνθρώπου.»
Στο αφιέρωμα με τον τίτλο «Μουσική παιδεία καί δημιουργία στή σημερινή Ἑλλάδα: Καημοί παράλληλοι» δημοσιεύονται οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στην ομώνυμη ημερίδα που οργάνωσε η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού (ΕΜΕΠ), στις 2 Νοεμβρίου 2013.
Ο Άγγελος Καλογερόπουλος, ποιητής, φιλόλογος, μουσικολόγος, στην ανακοίνωσή του, «Τὰ κενὰ τῆς μουσικῆς μας παιδείας: Οἱ συμπτώσεις τῶν ἀντιπάλων», υποστηρίζει πως η οποιαδήποτε πρόοδος στη μουσική ζωή της χώρας «πραγματοποιήθηκε μόνο ὅταν τὸ σύγχρονο μουσικὸ αἴσθημα συναντήθηκε μὲ τὴν γηγενῆ μουσικὴ παράδοση».
Η ανακοίνωση του Χρίστου Δάλκου αναφέρεται  στη «νεοελληνική ψευδοφάνεια» και τους «ὑπόγειους παράλληλους δρόμους γλώσσας καί μουσικῆς ἔκφρασης», ενώ ο Κωνσταντίνος Ι. Μάρκος, καθηγητής εθνικής μουσικής, εξετάζει τα κοινά σημεία και τις διαφορές ανάμεσα στην «βυζαντινὴ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ τὸ δημοτικὸ τραγούδι».
Ο συγγραφέας Αντώνης Ζέρβας στην ανακοίνωση «Νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ “σοβαρὴ” μουσική:  Ἕνα συνεχὲς παράδοξο», υποστηρίζει πως «ἡ ἀνατολικὴ παράδοση στάθηκε κατὰ βάθος μονοφωνική, ἀποκλειστική» ενώ το «βυζαντινὸ μέλος ἦταν ἐκ τῶν πραγμάτων ἀδύνατο νὰ ἐκφράσει τὸν αἰσθησιασμό, τὴ θέση τοῦ σώματος στὸν κόσμο» μια και αποτελούσε  μια αγωνιώδη «απόπειρα  των ανθρώπων να συσχετίσουν το αιώνιο με το εφήμερο, το Είναι με το Γίγνεσθαι».
Ο συνθέτης και κιθαριστής Νότης Μαυρουδής γράφει για τη «Μουσική και το Δισκογραφικό τοπίο», ενώ ο Δημήτρης Βαρελόπουλος, μουσικός–μουσικολόγος,  στις «Ελληνικές Ηχογραφήσεις», επιχειρεί μια «ιστορική-ανθρωπολογική προσέγγιση του πεδίου της σύγχρονης ελληνικής μουσικής δημιουργίας».
Ο μουσικός και εκπαιδευτικός Aλέξανδρος Καψοκαβάδης καταγράφει την εμπειρία των Μουσικών Σχολείων, τονίζοντας πως η «σημαντικότερη, ἴσως, καινοτομία» τους εντοπίζεται στὴν «ἰσότιμη διδασκαλία» τῆς ἑλληνικῆς καὶ τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς παράδοσης».
Τέλος, ο μουσικός, συνθέτης, μουσικοκριτικός, Γιώργος Παπαδάκης στη γραπτή παρέμβασή του παρουσιάζει τα τραγούδια των βλαχόφωνων του Ασπροπόταμου της Νότιας Πίνδου, «τραγούδια με έντονο, όλως ιδιάζοντα, τοπικό μελωδικό και ρυθμικό χαρακτήρα».
Το τεύχος ολοκληρώνεται με βιβλιοπαρουσιάσεις και κριτικές. Ο συγγραφέας Σωτήρης Γουνελάς παρουσιάζει εκτενώς  το βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου «Το γραφειοκρατικό σκότος». Ο καθηγητής λαογραφίας Μιχάλης Μερακλής γράφει για το βιβλίο του Απόστολου Διαμαντή, «Έθνος και θεσμοί στα χρόνια της τουρκοκρατίας». Ο Σωτήρης Δημόπουλος για το βιβλίο  «Καζαντζάκης και Ρωσία – οικοφοβία, διαλογικότητα, καρναβάλι» του Μιχάλη Πάτση. Τέλος, ο Δημήτρης Μπαλτάς παρουσιάζει τα βιβλία του Raymond Geuss «Φιλοσοφία καί πραγματική πολιτική» και των L. Graham, J.-M. Kantor, «Ὀνοματίζοντας τό ἄπειρο».

Η Σύνταξη του ν. Λόγιου Ερμή